Yetersizlik hissi, kişinin kendini yeterli bulmaması, başarısızlık korkusu ve toplumun beklentilerine uymayacağı endişesi ile ortaya çıkar. Yetersizlik hissine sahip kişiler, önemli bir başarı elde ettiklerinde bile kendilerini tam anlamıyla başarılı ve yeterli hissedemezler. Yetersizlik hissine sahip kişiler hedefleri doğrultusunda adım atmakta zorlanabilir.
Yetersizlik hissinin belirtilerinden bazıları şunlardır:
- Özgüven eksikliği ve kendine güvensizlik
- Sürekli kendini eleştirme
- Kendini diğer insanlarla kıyaslanma ve kendini onlardan aşağıda görme
- Kolay pes etme
- Reddedilme korkusu
- Beklentileri karşılayamama korkusu
- Kendi başarılarını ya da yeteneklerini küçümseme
- Motivasyon eksikliği ve umutsuzluk hissi
- Sosyal etkileşimlerden kaçınma
Yetersizlik hissi çocukluk döneminde bir şeyi başaramadığımızda veya hata yaptığımızda, ebeveynlerimizin verdiği tepkiler ile oluşabilir. Hata ya da başarısızlık karşısında ebeveynlerin tutumları çeşitlilik göstermektedir. Bazı ebeveynler kabul edici bir yaklaşım sergilemek yerine, suçlama eğilimde olabilirler. Bu nedenle, başarısızlıklarımızın kendi yetersizliğimizden kaynaklandığı düşüncesine kapılabiliriz. İleriki dönemlerde ise okul ve sosyal ortamlar yetersizlik hissini besleyebilmektedir.
Yetersizlik hissi yetişkinlik döneminde de ortaya çıkabilir. Aldatılma, kandırılma, aşağılanma veya mobbing gibi travmatik deneyimler, yetersizlik duygusunu ortaya çıkarabilir. Geçmişte yaşanılan başarısızlık deneyimleri, kişinin kendine olan güvenini zedeleyebilir ve yetersizlik hissi yaratabilir.
Yetersizlik Hissi ve Mükemmelliyetçilik
Yetersizlik hissi ile mükemmeliyetçilik arasından doğrudan bir ilişki vardır. Mükemmeliyetçi kişi kendine yüksek standartlar koyarak kendine karşı acımasız eleştirilerde bulunabilir. Bu kişiler hatalarını tolere etmekte zorlanabilirler. Kişi yüksek beklentilerini karşılayamadığında ise yetersiz ve başarısız hissedebilir. Özetle mükemmeliyetçilik ve yetersizlik hissi birbirini besler.
Yetersizlik hissi ile mücadele eden biri genelde kendine şu cümleleri kurar:
- Hiçbir zaman başarılı olamayacağım.
- Yeterince iyi değilim.
- Herkes benden daha iyi/başarılı.
- Hiçbir şeyi doğru yapamıyorum.
- Yeterli olabilmek için çok çabalamam gerekir.
- Benim yaptığımı herkes yapabiliyor.
- Yine hata yapacağım.
Çoğu zaman, yetersiz hissettiğimiz durumlarda kurduğumuz bu olumsuz düşüncelerimizi fark etmeyebiliriz. Bu nedenle, yetersizlik hissi ile başa çıkmak için otomatik düşüncelerimizin farkına varmamız gerekir. Yetersizlik hissini deneyimlediğinizi fark ettiğinizde bunun nedenini anlayabilmek için kendinize şu soruları sorabilirsiniz:
1. Böyle hissettiğimde ve yetersiz olduğumu düşündüğümde aklımdan neler geçiyor?
2. Yetersizlik hissinin yanında hangi duyguları hissediyorum?
3. Yetersizlik duyguları hangi durumlarda daha çok karşıma çıkıyor?
Yetersizlik hissi ile başa çıkmak için yetersizlik hissine neden olan altta yatan faktörleri anlamak ve bu inançları değiştirmek gerekmektedir. Bu amaç doğrultusunda Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) ile yetersizlik hissini şekillendiren olumsuz düşünce kalıplarını ve inançları belirleyerek gerçekçi olmayan düşünce kalıplarını değiştirmeyi ve daha realist düşünceler geliştirmeyi amaçlamaktayız. Aynı zamanda kişide bulunan gerçekçi olmayan beklentiler, hatalarına karşı bakış açıları ve farkında olunan duygu, düşünceler göz önünde bulundurulur.
Kişi dönem dönem yaşadığı olumsuz deneyimler sonucunda yetersizlik hissine kapılabilir. Yukarıdaki ipuçları yaşadığınız deneyimi ve olumsuz düşüncelerinizi fark etmek konusunda size yardımcı olabilir. Fakat daha uzun süreli ve yoğun yaşanan yetersizlik duygusunda daha fazla yardıma ihtiyaç duyulabilir. Bu gibi durumlarda online veya yüz yüze terapi ile destek alabilirsiniz.
